کوروش نامه (54): آریان
بسم الله الرحمن الرحیم
بررسی اظهارات آریان پیرامون مقبره کوروش
میتوان گفت یکی استنادهای اصلی برای اثبات وجود مقبره کوروش در پاسارگاد امروزی سخن آریان «Lucius Flavius Arrianus (Arrian)» است، در این پست میخواهم سخنان آریان را راجع به این مهم بررسی بکنم.
کتابی که آریان در آن راجع به مقبره کوروش سخن گفته است «ANABASIS OF ALEXANDER»+ میباشد و اما متن مد نظر در آن کتاب:
CHAPTER XXIX.
Alexander in Persis.—Tomb of Cyrus Repaired.
He himself then marched to Pasargadae in Persis, with the lightest of his infantry, the Companion cavalry and a part of the archers; but he sent Stasanor down to his own land.815 When he arrived at the confines of Persis, he found that Phrasaortes was no longer viceroy, for he happened to have died of disease while Alexander was still in India. Orxines was managing the affairs of the country, not because he had been appointed ruler by Alexander, but because he thought it his duty to keep Persia in order for him, as there was no other ruler.816 Atropates, the viceroy of Media, also came to Pasargadae, bringing Baryaxes, a Mede, under arrest, because he had assumed the upright head-dress and called himself king of the Persians and Medes.817 With Baryaxes he also brought those who had taken part with him in the attempted revolution and revolt. Alexander put these men to death.
He was grieved by the outrage committed upon the tomb of Cyrus, son of Cambyses; for according to Aristobulus, he found it dug through and pillaged. The tomb of the famous Cyrus was in the royal park at Pasargadae, and around it a grove of all kinds of trees had been planted. It was also watered by a stream, and high grass grew in the meadow. The base of the tomb itself had been made of squared stone in the form of a rectangle. Above there was a stone building surmounted by a roof, with a door leading within, so narrow that even a small man could with difficulty enter, after suffering much discomfort.818 In the building lay a golden coffin, in which the body of Cyrus had been buried, and by the side of the coffin was a couch, the feet of which were of gold wrought with the hammer. A carpet of Babylonian tapestry with purple rugs formed the bedding; upon it were also a Median coat with sleeves and other tunics of Babylonian manufacture. Aristobulus adds that Median trousers and robes dyed the colour of hyacinth were also lying upon it, as well as others of purple and various other colours; moreover there were collars, sabres, and earrings of gold and precious stones soldered together, and near them stood a table. On the middle of the couch lay the coffin819 which contained the body of Cyrus. Within the enclosure, near the ascent leading to the tomb, there was a small house built for the Magians who guarded the tomb; a duty which they had discharged ever since the time of Cambyses, son of Cyrus, son succeeding father as guard. To these men a sheep and specified quantities of wheaten flour and wine were given daily by the king; and a horse once a month as a sacrifice to Cyrus. Upon the tomb an inscription in Persian letters had been placed, which bore the following meaning in the Persian language: “O man, I am Cyrus, son of Cambyses, who founded the empire of the Persians, and was king of Asia. Do not therefore grudge me this monument.” As soon as Alexander had conquered Persia, he was very desirous of entering the tomb of Cyrus; but he found that everything else had been carried off except the coffin and couch. They had even maltreated the king’s body; for they had torn off the lid of the coffin and cast out the corpse. They had tried to make the coffin itself of smaller bulk and thus more portable, by cutting part of it off and crushing part of it up; but as their efforts did not succeed, they departed, leaving the coffin in that state. Aristobulus says that he was himself commissioned by Alexander to restore the tomb for Cyrus, to put in the coffin the parts of the body still preserved, to put the lid on, and to restore the parts of the coffin which had been defaced. Moreover he was instructed to stretch the couch tight with bands, and to deposit all the other things which used to lie there for ornament, both resembling the former ones and of the same number. He was ordered also to do away with the door, building part of it up with stone and plastering part of it over with cement; and finally to put the royal seal upon the cement. Alexander arrested the Magians who were the guards of the tomb, and put them to the torture to make them confess who had done the deed; but in spite of the torture they confessed nothing either about themselves or any other person. In no other way were they proved to have been privy to the deed; they were therefore released by Alexander.820
815 Aria. See chap. 27 supra.
816 Curtius (x. 4) says Orxines was descended from Cyrus.
817 See iii. 25 supra.
818 Cf. Strabo, xv. 3, where a description of this tomb is given, derived from Onesicritus, the pilot of Alexander. See Dean Blakesley’s note on Herodotus i. 214.
819 Just a few lines above, Arrian says that the couch was by the side of the coffin.
820 Cf. Ammianus, xxiii. 6, 32, 33. The Magi were the priests of the religion of Zoroaster, which was professed by the Medes and Persians. Their Bible was the Avesta, originally consisting of twenty-one books, only one of which, the twentieth (Vendidad), is still extant.
آریان در این کتاب از اسکندر بسیار تعریف کرده و گرچه در چند جا هم برخی داستان ها در نقد اسکندر را بیان کرده است لکن کلیت کتابش تعریف از اسکندر میباشد.
آریان کتاب خود را به سبک و نام آناباسیس گزنفون نگاشته [گویا به گزنفون علاقه داشته است] و کتاب وی یکی از مهم ترین منابع کلاسیک درباره سلطنت اسکندر کبیر است لکن خالی از اشکال نیست. A. B. Bosworth کتابی نگاشته است با عنوان «Errors in Arrian» که وبسایت دانشگاه کمبریج درباره خلاصه کتاب سخنی در خور توجه دارد و میگوید:
Extract
Arrian is regarded as the most authoritative of the extant sources for the reign of Alexander the Great. It is his work that is usually chosen to provide the narrative core of modern histories, and very often a mere reference to ‘the reliable Arrian’ is considered sufficient to guarantee the veracity of the information derived from him. What gives Arrian his prestige is his reliance on contemporary sources, Ptolemy and Aristobulus. It is recognized that Arrian's narrative is based primarily upon Ptolemy, and, as long as Ptolemy is regarded as an impeccable mine of facts for Alexander's reign and Arrian's work is accepted as a faithful reproduction of Ptolemy, the Anabasis Alexandri stands out as a uniquely authoritative record of Alexander's reign.
ترجمه قسمت مهم متن خلاصه این کتاب که آنرا بولد کردم در رابطه با این مهم است که در حقیقت اعتبار آریان به اعتماد و نقلی است که او از «Ptolemy [بطلمیوس] و Aristobulus of Cassandreia [اریسطوبولوس وقایع نگاری که در لشکر اسکندر بوده]» انجام داده است. سخنان آریان درباره آرامگاه کوروش نیز به نقل از اریسطوبولوس است. البته توجه داشته باشید اولین کسی که به نقل از اریسطوبولوس از مقبره کوروش سخن گفت استرابو بوده که نزدیک به یک قرن قبل از آریان زندگی میکرده و در پست بعدی سخن استرابو را بررسی خواهم کرد.
حال میروم به سراغ ترجمه گزارش او من باب آرامگاه کوروش هخامنشی:
CHAPTER XXIX.
Alexander in Persis.—Tomb of Cyrus Repaired.
بخش بیست و نهم
اسکندر در پارس - تعمیر آرامگاه کوروش
He himself then marched to Pasargadae in Persis, with the lightest of his infantry, the Companion cavalry and a part of the archers; but he sent Stasanor down to his own land.
در این بخش سخن از لشکر کشی اسکندر به پاسارگاد در پارس با سبک وزن ترین پیاده لشکر خود و سواران و بخشی از کمانداران است.
When he arrived at the confines of Persis, he found that Phrasaortes was no longer viceroy, for he happened to have died of disease while Alexander was still in India. Orxines was managing the affairs of the country, not because he had been appointed ruler by Alexander, but because he thought it his duty to keep Persia in order for him, as there was no other ruler.
در این بخش بیان میشود که اسکندر وقتی به محدوده سرزمین پارس رسید متوجه شد که ساتراپ این منطقه یعنی فراسائورتس درگذشته است و فردی به نام اورکسینس ایالت را اداره میکند ولی این فرد توسط اسکندر به عنوان حاکم منصوب نشده بود بلکه بدلیل آنکه وظیفه خود میدانسته که پارس را برای اسکندر نگهدارد و حاکم دیگری هم نبوده این کار را انجام داده است.
Atropates, the viceroy of Media, also came to Pasargadae, bringing Baryaxes, a Mede, under arrest, because he had assumed the upright head-dress and called himself king of the Persians and Medes. With Baryaxes he also brought those who had taken part with him in the attempted revolution and revolt. Alexander put these men to death.
در این بخش به اعدام کردن ساتراپی اشاره شده است که بر ضد اسکندر قیام کرده بود و اسکندر کسانی را نیز که در شورش او شرکت کرده بودند اعدام میکند.
He was grieved by the outrage committed upon the tomb of Cyrus, son of Cambyses; for according to Aristobulus, he found it dug through and pillaged.
در این بخش بیان میشود که اسکندر از رفتاری که با آرامگاه کوروش پسر کمبوجیه کرده بودند [احتمالاً سپاهیانش قبل از آمدن وی] ناراحت میشود زیرا به گفته اریستوبولوس آرامگاه را حفر و غارت کرده بودند.
The tomb of the famous Cyrus was in the royal park at Pasargadae, and around it a grove of all kinds of trees had been planted. It was also watered by a stream, and high grass grew in the meadow.
در این بخش بیان میشود که مقبره کوروش در باغ [یا پارک] سلطنتی پاسارگاد بود و در اطراف آن یک زمین بوده که انواع درختان در آن کاشته بودند و همچنین با نهر آبیاری اش کرده و چمنزاری با چمن های بلند وجود داشته است [به یقین که آرامگاه پادشاهی همچون کوروش باید این چنین باشد لکن اثری از این آرامگاه در پاسارگادی که در حال حاضر میگویند قبرش در آن است نیست]
The base of the tomb itself had been made of squared stone in the form of a rectangle. Above there was a stone building surmounted by a roof, with a door leading within, so narrow that even a small man could with difficulty enter, after suffering much discomfort.
آریان در این بخش از شکل مقبره سخن میگوید و بیان میدارد که پایه مقبره از سنگ مربع شکل به شکل مستطیل ساخته شده و در بالای آن یک ساختمان سنگی قرار دارد با سقفی که از بالایش عبور میکند. همچنین اضافه میکند درب این آرامگاه بسیار باریک است که یک مرد کوچک پس از تحمل سختی و به دشواری میتواند وارد آن شود.
[مشخصاتی که آریان در این قسمت ارائه میدهد دو قسمت دارد: قسمت نخست که درباره پایه مقبره است و بیان میدارد از سنگ مربع شکل به شکل مستطیل ساخته شده است [= squared stone in the form of a rectangle ] و قسمت دوم هم مربوط به درب آرامگاه است. قسمت نخست با بنایی که امروزه به نام مقبره کوروش میشناسیم تطابق ندارد چراکه سنگ های بنای آرامگاه مربع شکل نیستند و حالت مستطیل دارند و اگر به مقبره از بالا نگاه کنیم حالت مربع دارد تا مستطیل ولی قسمت دوم منطبق است چون درب ورودی مقبره بسیار تنگ است.
In the building lay a golden coffin, in which the body of Cyrus had been buried, and by the side of the coffin was a couch, the feet of which were of gold wrought with the hammer.
در این قسمت آریان بیان میکند که یک تابوت طلایی در آرامگاه قرار دارد که بدن کوروش در آن دفن شده است و کنار تابوت هم یک تخت [یا چیزی مشابه مبل راحتی] قرار داشت که پایه های آن از طلا بوده و با چکش آنرا ساخته بودند.
A carpet of Babylonian tapestry with purple rugs formed the bedding; upon it were also a Median coat with sleeves and other tunics of Babylonian manufacture.
آریان در اینجا بیان میکند که داخل بنای آرامگاه فرش نقش دار بابلی بوده بهمراه قالیچه های بنفشی که ملحقات تخت را تشکیل میدادند و بر روی آنها کتی [= coat] (؟) مادی بهمراه روکش و دیگر پوشش های بابلی وجود داشت.
Aristobulus adds that Median trousers and robes dyed the colour of hyacinth were also lying upon it, as well as others of purple and various other colours; moreover there were collars, sabres, and earrings of gold and precious stones soldered together, and near them stood a table.
آریان در این قسمت ادامه سخن اریستوبولوس را نقل میکند و میگوید که شلوار و لباس مادی نیز در چند رنگ روی تخت بوده و همچنین یقه ها [= collars ] و شمشیر ها و آویزهای طلا و سنگ های قیمتی بهم متصل شده بودند و نزدیک آنها یک میز ایستاده بوده است.
On the middle of the couch lay the coffin819 which contained the body of Cyrus. Within the enclosure, near the ascent leading to the tomb, there was a small house built for the Magians who guarded the tomb; a duty which they had discharged ever since the time of Cambyses, son of Cyrus, son succeeding father as guard.
آریان در اینجا میگوید که روی تخت و در وسط و روی آن تابوت حاوی جسد کوروش قرار دارد، آریان سپس ادامه میدهد که در داخل محوطه آرامگاه و نزدیک سربالایی قبل از مقبره یک خانه کوچک برای مغانی بوده که از این آرامگاه محافظت میکرده اند و این مغان از زمان کمبوجیه پسر کوروش بعنوان نگهبان مقبره این کار را انجام میداده اند.
[آنچنان که مترجم نیز در پاورقی متذکر میشود، تنها در چند سطر بالاتر آریان گفته بود تابوت کنار تخت قرار دارد ولی نباید این چنین اشتباه مضحکی را به آریان نسبت دهیم چون بعدش باید بگوییم وی مبتلا به بیماری فراموشی آنهم از نوع شدیدش بوده است!! بنظر ما تنها پاسخ این است که دو تخت وجود داشتند و روی یکی از آنها تابوت قرار داشته و روی دیگری لباس ها و شمشیرها و ... نه اینکه تنها یک تخت بوده که هم رویش تابوت باشد و هم تابوت کنارش!!! و هم چیزهایی که آریان ذکر میکند. دلیل دیگری که باعث میشود بگوییم دو تخت وجود داشته سخن استرابو است و آنچنان که بیان کردیم استرابو نیز به نقل از اریسطوبولوس سخن از مقبره زده است و در پست بعدی بیان خواهیم کرد و او نیز به وجود دو تخت اشاره میکند.]
To these men a sheep and specified quantities of wheaten flour and wine were given daily by the king; and a horse once a month as a sacrifice to Cyrus. Upon the tomb an inscription in Persian letters had been placed, which bore the following meaning in the Persian language: “O man, I am Cyrus, son of Cambyses, who founded the empire of the Persians, and was king of Asia. Do not therefore grudge me this monument.”
آریان در این قسمت مزد روزانه مردان نگهبان آرامگاه را بیان میکند که شامل یک گوسفند و مقدار مشخصی آرد گندم و شراب بوده و هرماه یک اسب به منظور قربانی کردن برای کوروش نیز به مغان داده میشده است. بر روی آرامگاه [یا مزار کوروش] کتیبه [یا نوشته ای حک شده بر روی آرامگاه] با حروف فارسی [خط میخی فارسی باستان] قرار داشته که در آن کوروش میگوید «ای مرد من کوروش هستم پسر کمبوجیه که امپراطوری پارس ها را بنیان نهاد و پادشاه آسیا بود. از این رو بخاطر این مقبره به من غبطه مخورید».
به احتمال قوی این کتیبه یا نوشته بر فرض صحتش در زمان داریوش یا بعدتر از آن حک شده بوده چون خط میخی فارسی باستان در زمان داریوش ابداع میشود. همچنین قسمت انتهایی کتیبه هم عجیب می نماید، یعنی چه که یک پادشاه بگوید بخاطر مقبره ام به من غبطه نخورید؟ مگر مقبره اش چه چیزی داشته که کسی بخواهد بخاطر وجود این چنین مقبره ای برای یک پادشاه مرده بحالش غبطه بخورد آنهم وقتی مثلا این مقبره یک دهم برخی اهرام مصر هم در بزرگی و... نیست؟.
As soon as Alexander had conquered Persia, he was very desirous of entering the tomb of Cyrus; but he found that everything else had been carried off except the coffin and couch. They had even maltreated the king’s body; for they had torn off the lid of the coffin and cast out the corpse.
در این قسمت بیان میشود که اسکندر وقتی ایران را فتح کرد بسیار آرزو داشت که وارد مقبره کوروش شود اما متوجه شد که وسایل داخل مقبره به جز تابوت و تخت برده شده است و حتی پس از شکستن درب تابوت بدن شاه را نیز از تابوت درآورده و جنازه را بیرون انداخته بودند.
بنا به گفته آریان، مقبره کوروش آنقدر معروف بوده که اسکندر از آن خبر داشته است و آنقدر مهم بوده که اسکندر بلافاصله پس از فتح ایران میخواسته وارد آن بشود لکن گزنفون و هرودوت از این مقبره هیچ اطلاعی نداشتند و مقبره ای برای کوروش در پاسارگاد بیان نمیکنند. البته شاید بتوان برای هرودوت گفت که وی مکان مقبره مثلا داریوش اول را نیز نگفته اما گزنفون چه؟ گزنفونی که یک کتاب درباره کوروش نوشته است از این به اصطلاح مقبره معروف که کوروش میگوید بخاطر آن به من غبطه مخورید و اسکندر هم دوست داشته وارد آن بشود هیچ چیز نمیدانسته؟ مقبره ای که مغان از آن نگهداری میکرده اند و در داخل باغ سلطنتی بوده است؟.
They had tried to make the coffin itself of smaller bulk and thus more portable, by cutting part of it off and crushing part of it up; but as their efforts did not succeed, they departed, leaving the coffin in that state. Aristobulus says that he was himself commissioned by Alexander to restore the tomb for Cyrus, to put in the coffin the parts of the body still preserved, to put the lid on, and to restore the parts of the coffin which had been defaced.
آریان در این قسمت به شرح بیشتر غارت آرامگاه کوروش میپردازد و میگوید غارتگران میخواسته اند با کم کردن وزن تابوت آنرا بدزدند و با برش بخشی از آن و خرد کردنش این کار را انجام دهند ولی تلاششان به ثمر ننشست و آنجا را ترک کردند و تابوت را نیز در همان حالت رها کردند. در ادامه آریان از قول ارسطوبولوس میگوید که وی توسط اسکندر ماموریت یافته بود تا مقبره را برای کوروش را مرمت کند و قسمتهایی از بدن کوروش که هنوز مانده بوده اند [احتمالاً بیشتر از چند تکه استخوان نبوده است] را در تابوت گذاشته و سپس درب تابوت را قرار داده و آنرا بازسازی کند.
Moreover he was instructed to stretch the couch tight with bands, and to deposit all the other things which used to lie there for ornament, both resembling the former ones and of the same number.
در اینجا گفته میشود همچنین به اریسطوبولوس دستور داده شد که تخت را محکم ببندد و تمام چیزهای دیگری را که برای تزئین در آنجا بوده مشابه قبل و به همان تعداد قرار دهد.
He was ordered also to do away with the door, building part of it up with stone and plastering part of it over with cement; and finally to put the royal seal upon the cement.
در این قسمت نیز بیان میشود به اریسطوبولوس دستور داده میشود که دور ساختمان مقبره و درب آن را سنگ قرار دهد و روی سنگ سیمان بکشد و روی سیمان مهر سلطنتی را قرار بدهد.
Alexander arrested the Magians who were the guards of the tomb, and put them to the torture to make them confess who had done the deed; but in spite of the torture they confessed nothing either about themselves or any other person.
آریان در اینجا میگوید که اسکندر مغانی را که نگهبان آرامگاه بودند دستگیر کرده و آنها را با شکنجه وارد میکند تا اقرار کنند که چه کار کردند [احتمالا اعتراف مربوط به غارت آرامگاه] ولی با وجود شکنجه نگهبانان آرامگاه هیچ اعترافی نمیکنند.
In no other way were they proved to have been privy to the deed; they were therefore released by Alexander.
آریان میگوید چون ثابت نشد که مغان مرتکب خلافی شده اند آنها توسط اسکندر آزاد شدند.
قبول سخنان آریان برای بنای موجود در پاسارگاد کنونی کمی دشوار است، دوستم جناب آقای رستمی در بخش آیین زرتشت و باستانگرایی ادیان نت به دو نکته در رابطه با روایت آریان در کتابچه خود اشاره کرده است:
نخست اینکه فضای کنونی داخل مقبره کوروش در نهایت شش متر است لکن این وسایلی که آریان میگوید در این چنین فضایی همگی جا نمیشوند. چنانچه ما دو تخت و یک تابوت را در فضایی به این کوچکی بخواهیم جا بدهیم شدنی نیست. اینکه دزدان توانسته اند وارد مقبره شده و آنرا غارت کنند علیرغم درب کوچکش یعنی فضای داخل آن آنقدر بزرگ بوده که دو تخته با تابوت بهمراه وسایل مختلف در آن جا شود و فضا کاملاً اشغال نشده بوده است و این چنین چیزی در یک فضای شش متری میدانید بیشتر از آنکه شدنی باشد قوانین فیزیک را به چالش میکشد.
دوم آنکه دو تابوت سنگی در زیر سقف این بنا پیدا شده اند در حالیکه آریان به وجود تابوت در زیر سقف اشاره ای نمیکند و استرابو و آریان به وجود تابوت کوروش در اتاقک اصلی و پایین به اصطلاح فضای زیر شیروانی اشاره میکنند.
برای نکته دوم تنها میتوان گفت تابوت کوروش را کلاً دزدیده اند چه آنکه در آن تابوت طلا بکار برده شده بود و اینکه بعدها تابوت هایی را در داخل مقبره قرار داده اند.
برای نکته اول اما توجیهی به ذهن من نمیرسد.
درباره عدم وجود باغ، باستانگرایان به کشف آبراهه ها اشاره کرده اند اما یا در اطراف مقبره منتسب به کوروش به نحوی که یک باغ سلطنتی را بسازد آبراهه کشف کرده اند؟ یا سندی معتبر دال بر وجود رودها یا رودخانه ای در اطراف است که آبراهه ها آب خود را از آن بگیرند؟ و یا اصلا سندی است که نشان دهد قدمت آبراهه ها به حوالی زمان کوروش دوم و یا اصلا هخامنشیان میرسد؟ فکر نکنم با قاطعیت بتوان پاسخ این سه پرسش را داد.
ارنست هرتسفلد در اینباره میگوید:
اریش اشمیت در اینباره میگوید:
توجه داشته باشید دیواره های سنگ چین اطراف مقبره ربطی به این بنا و محوطه اصلی ندارند و بنابراین اصلی ترین سند برای وجود باغ سلطنتی فقط آبراهه ها هستند.
کاملترین توضیحات درباره آبراهه ها را دیوید آستروناخ داده و میگوید:
مشخصا گزاره «انبوه درختان» در زمان حال تأیید نمیشود و بنظر میرسد آستروناخ به نقل از استرابو سخن از آن زده است[چنانچه استرابو به وجود باغ سلطنتی اشاره نمیکند و صرفاً از وجود مقبره کوروش در میان انبوه درختان سخن میگوید].
سخن کذب آستروناخ مبنی بر هخامنشی بودن احداث این باغ [آنجا که میگوید «طرح هندسی باغهای هخامنشی»] در حالیست که اصلا خود بنای پاسارگاد کاملا غیر شرقی و معماری سلوکی را دارا میباشد، هرتسفلد در همان منبعی که در این پست از آن اسکرین شات گذاشتم در اینباره میگوید:
بنابراین اینکه آستروناخ سعی میکند با استناد به یک روایت از گزنفون آنهم برای کوروش سوم و نه شاه هخامنشی باز در حالی که هیچ اثر در خور توجهی از آن باغ در زمان حال نیست بگوید هخامنشیان بطور کل به احداث این دست باغ ها علاقه داشتند مشخصاً فاقد اعتبار کافی است [مسئله اصل وجود باغ برای شاهان هخامنشی نیست که در تخت جمشید نیز آثارش هست، مسئله وجود باغ سلطنتی شبیه به این باغ مطروحه در پاسارگاد امروزیست].
مسئله بعدی این است که پاسارگاد بنا بر گفته اشمیت از قبل از دوران هخامنشیان تا پس از فتح ایران و دوران اسلامی مورد استفاده قرار گرفته و آثاری برای تمامی این دوران ها از آنجا کشف شده:
درهم بودن این آثار و... آن قدر زیاد است که اشمیت نمونه ای از ظروف را حتی نمیداند ببرد به دوره اسلامی یا دوره هخامنشی!! بنابراین تنها دلیلی که سبب میشود این آبراهه ها را که گویا نمونه مشابهی در هیچ یک از آثار هخامنشی ندارد ببریم به زمان هخامنشیان سخن آریان است ولی مگر آریان این بنا را میگوید؟ توضیحات وی که اصلا انطباق کاملی با ظاهر بنای پاسارگاد امروزی ندارد!!.
حتی آنچنان که هرتسفلد عنوان میکند در اطراف این بنا جدای از مسجد، قبرستان مسلمانان هم وجود داشته است:
بنابراین وقتی آنچنان که اشمیت عنوان کرد این منطقه در زمان های قبل از هخامنشیان مسکونی بوده و در زمان های بعد و حتی دوران اسلامی آن قدر مورد توجه بوده که قبرستان و مسجد در آن بسازنند ما نیاز به سندی محکم داریم که اولاً این آبراهه ها باغی سلطنتی بسازند و ثانیاً متعلق به دوران هخامنشیان باشند نه دوره های دیگری که آثارش در این محوطه کشف شده است.
نکته دیگر اینکه اساساً ساخت این بنا کاملا به شیوه و معماری غیر شرقی و غیر ایرانی انجام گرفته و بنابراین هرگونه تعریف ازین آبراهه ها [مشابه کاری که آستروناخ انجام میدهد و میگوید «از دقت اعجاب آوری برخوردار بوده است»] تعریف از معماران بابلی و شاید یونانی این محوطه است [مگر اینکه بگوییم این آبراهه ها در زمانی غیر از احداث بنا ساخته شده فی المثل در دوران اسلامی که میشود تعریف از معماران مسلمان]. همچنین اینکه آستروناخ ادعا میکند باغ های هخامنشی ولی در ادامه فقط به یک مورد دیگر اشاره میکند یعنی نتوانسته هخامنشی بودن این باغ را نشان دهد بعد به یک روایت بی اعتبار دیگر اشاره میکند که چون یک باغ برای کوروش سوم بوده که سندی نیست شبیه این باغ بوده باشد (فارغ از اعتبار وجود داشتنش) پس این باغ هخامنشی است و باغ های هخامنشی ما داشتیم!!. سخن آستروناخ در اینجا موجه نیست.
2. آستروناخ میگوید برخی ازین آبراهه ها جنبه تزئینی داشتند ولی مشخص نمیکند که اولاً تمام آبراهه ها را نیز در نظر بگیریم با این مساحت باغ سلطنتی [مساحت کل این به اصطلاح باغ سلطنتی فرضی کمتر از صد هزار متر مربع [ده هکتار] است] حالا که بخشی از آنها هم تزئینی بوده اند و آنچنان که آستروناخ میگوید «نمیتوانسته اند ماننده یک جوب معمولی یا نهر دستکنده زمین های اطراف خود را سیراب کنند.» پس این باغ چطور با این آبراهه های باقی مانده کم بصورت دیمی آبیاری میشده است؟!. آستروناخ ادعا میکند آب را برای آبیاری میشده از هر جایی تهیه کرد و سؤال اینجاست پس چطور کل این باغ را کارگران آبیاری میکرده اند؟ به چه شکل و از کجا؟!. البته منبع اصلی باغ پاسارگاد رودخانه پولوار بوده آنچنان که پیر بریان میگوید و در ادامه سخن وی را نیز نقل خواهم کرد لکن این رودخانه که در داخل باغ جاری نمیشده است طبیعی است نیاز به کانال کشی و آبراهه های انتقال آب داریم برای این مهم.
پروفسور پیر بریان در رابطه با این باغ سلطنتی میگوید:
بریان عنوان میکند «مؤلفان کلاسیک» ولی مشخص نمیکند جز آریان و استرابو که هردو هم فقط به نقل از اریستوبولس سخن گفته اند چه مؤلف کلاسیک دیگری در رابطه با آرامگاه کوروش دوم و انبوه درختان سخن گفته است در بازه زمانی آریان یا قبل ترش؟. بریان گرچه ساخت این بنا بدستور کورش را عنوان میکند لکن به صراحت اشاره میکند در زمان داریوش اول تمام شده و به کمال رسیده است. مقوله بعدی این است که به وجود باغ هایی ازین دست بر اساس کتاب استر اشاره میکند [از الواح بابلی هم سخن میگوید لکن نمیگوید دقیقا کدام لوح چه چیزی گفته و بدون بررسی نمیتوان رأی داد باغ مطروحه در الواح بابلی شبیه این باغ بوده باشد] فارغ از اعتبار صد درصدی مطالب کتاب استر پروفسور بریان حتی زحمت به خود نمیدهد حداقل کمی شرح بدهد بفهمیم بر چه اساس باید آن باغ ها را مشابه این چیزی بدانیم که در پاسارگاد کشف شده است؟. گویا پیش فرض پروفسور بریان بر صحت انطباق سخنان آریان بر پاسارگاد امروزی [و نه واقعی] بوده است و خب بر اساس این پیش فرض مشخص است دستور احداث این بنا و باغ را کوروش داده و این آبراهه ها متعلق به باغ سلطنتی بوده اند و پس بقیه باغ های هخامنشی هم ازین الگو پیروی یا شبیه به این باید باشند!!.
در پست بعدی و پس از بررسی سخنان استرابو در اینباره، نتیجه گیری کلی خود را از این دو پست بیان میکنم.
در پایان باید خاطر نشان کنیم که رسالت ما در این پست و پست بعدی صرفاً بررسی سخنان آریان و استرابو است و چنانچه مبرهن است خدشه های دیگری به بنایی که امروزه آرامگاه کوروش دوم میخوانندش وارد است که از حوزه بررسی متن آریان و استرابو خارج میباشد.
