مکتب رئالیسم

بسم الله الرحمن الرحیم

روایات پهلوی نام کتاب بی عنوانی از زرتشتیان است که احتمالاً در قرون سوم و چهارم هجری قمری به رشته تحریر در آمده و حاوی مطالب گوناگونی از احکام و عقاید و... زرتشتیان میباشد. نویسنده آن مشخص نیست لکن در نگارش اثر خود از منابعی همچون ترجمه اوستا به پهلوی و... بهره برده و نیز کتابی دیگر یعنی صد در بندهشن که از منابع زرتشتیان می باشد هم ازین کتاب تأثیر زیادی پذیرفته است (در قالب اقتباس و ترجمه) (نک: تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، احمد تفضلی و ژاله آموزگار، چاپ سوم (1387)، صفحات 154 و 155). در فصل سی و چهارم این کتاب میخوانیم:

اگر برده گوید که: «بردگی تو نکنم»، پس مرگ ارزان نباشد، بلکه چونان گاوی باشد که بخوابد و کار نکند، پس باید او را همی زدن تا فرمانبردار شود. اگر کار خوبی بدو فرماید و نکند پادافره آن بگوید، برده مرگ ارزان <باشد> (روایت پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، چاپ اول (1367)، صفحه 45)

چنانچه مشاهده میکنید بنابر احکام زرتشتیان اگر برده ای از بردگی کردن صاحبش سر باز زند باید این قدر وی را کتک بزنند تا اطاعت کند و یا اگر کار خوبی به او بگویند و انجام ندهد میتوان وی را به جهت مرگ ارزان شدن کشت. نمیتوان بخاطر تاریخ فرضی نگارش کتاب که در دورانی پس از سیطره چندین و چند ساله اعراب مسلمان بر ایران بوده این حکم را به مقوله تأثیر پذیری زرتشتیان از مسلمانان نسبت داد چنانچه بنابر روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به نقل از امام علی (علیه السلام) ایشان خطاب به صاحبان برده ها میگویند: از آنچه خودتان مى پوشید بر آنها بپوشانید و از آنچه خود مى خورید به آنها غذا دهید (نک: تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، چاپ سى و دوم (1374)، جلد ‏21، صفحه 421) یا در روایتی دیگر از ایشان میخوانیم: پیوسته جبرئیل سفارش بردگان را به من میکرد تا آنجا که گمان کردم به زودى ضرب الاجلى براى آنها میشود که به هنگام رسیدن آن آزاد شوند (ما زال جبرئیل یوصینى بالمملوک حتى ظننت انه سیضرب له اجلا یعتق فیه، نک: من‏ لایحضره ‏الفقیه، شیخ صدوق، جلد 1، صفحه 52) یا در روایتی دیگر امام جعفر صادق (علیه السلام) در رابطه با پدرشان امام محمد باقر (علیه السلام) میگویند: هرگاه پدرم به غلامش دستوری می داد و ملاحظه می کرد که آن کار، سخت است خودش بسم الله می گفت و کمک می کرد. (نک: بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، جلد 74، صفحه 142، حدیث 13).

بنابراین مشخصاً این حکم دینی زرتشتیان نمیتواند متأثر از حاکمیت مسلمانان بر ایران باشد و برگرفته از عقاید خودشان بوده که زمانی حاکم بر ایران ساسانی بوده اند و به طبع احکام دینی و عقایدشان هم حاکم بر ایران بوده است. موضوع این پست وبلاگ اما مقایسه این حکم با محتوای سند باستان شناسی مربوط به دوران کهن امپراطوری آشور است چنانچه در آن میخوانیم:

Forgive me, but you left a real slave-girl behind to work for me. The slave-girl quarrels with me. When I tell her ‘Grind 5 litres’, she refuses. Even as little as 2 litres she refuses to grind. Over there, you have 10 slave-girls at your disposal. Here, I appeal to the whole city for a (single) female grinder.

Refrence: The Old Assyrian Trade and its Participants, Jan Gerrit Dercksen, Section 11 (SLAVERY), Footnote 135

در این سند فردی بنام شیمات ایشتار به فرد دیگری با نام آلاهوم اعتراض میکند و میگوید شما برای من فقط یک کنیز واقعی گذاشتید که برایم کار کند و وقتی به برده زنی که در اختیار دارم میگویم 5 لیتر [لیتر در اینجا واحد حجم غلات هست] آسیاب کند قبول نکرده و با من دعوا میکند. در ادامه این فرد معترض میگوید حتی به اندازه 2 لیتر هم از آسیاب کردن خودداری می کند و سپس اشاره میکند که در آنجا 10 کنیز در اختیار دارید و وی برای کل شهر صرفاً یک کنیز برای آسیاب کردن میخواهد.

چنانچه مشاهده میکنید بهیچ عنوان خبری از کتک زدن یا اجبار کنیز که در ترجمه لاتین این سند باستان شناسی از وی با عنوان «slave-girl» یعنی برده دختر یاد شده نیست و مشخصاً اگر این چنین چیزی در جامعه آن زمان رایج بود وی هیچ وقت سخن از نا فرمانی کنیز خود نمیزد چه آنکه میدانست میتواند کنیز را با کتک زدن مجبور بهر کاری که میخواهد بکند پس اعتراض کردن معنایی ندارد و وقعی به اعتراض وی نخواهند گذاشت. گرچه این دلیل نمیشود وضعیت کنیزان آن دوران را به اصطلاح و بطور عامیانه گل و بلبل در نظر بگیریم و منطقی است به سندی دست پیدا کنید که حاکی از رفتار خوبی با کنیزان نباشد، اما حداقل همین مورد نشان میدهد در مقطع زمانی و در مقیاس جامعه ای هرچند کوچک در آشور باستان رفتار با کنیزان کاملاً نسبت به آنچکه در ایران باستان بر اساس احکام زرتشتیان جریان داشته بهتر بوده است.