مکتب رئالیسم

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از نبردهای مهمی که کوروش دوم در راه رسیدن به امپراطوری مد نظر خود انجام داد جنگی بود که با کرزوس شاه لیدیه انجام داد و بعد از عدم پیروزی در نبرد اول، هنگامی که کرزوس از آمادگی کامل برای جنگ خارج شده به خیال اینکه تا بعد از زمستان خبری از نبرد نیست، به سمت سارد پاییتخت لیدیه لشکر کشی کرده و بعد از عقب نشینی لیدیه ای ها طی این نبرد و نیز محاصره چهارده روزه شان در سارد مؤفق میشود شکستشان داده و کرزوس را اسیر کند. غلبه کوروش بر کرزوس نقطه عطفی در تاریخ پارسها بود چرا که اولین نبرد مهم کوروش بعد از غلبه بر آستیاگ و پایه گذاری امپراطوری پارس ها محسوب میشد. هرودوت هالیکارناسی پدر علم تاریخ در بند 130 تواریخ خود میگوید وقتی کرزوس مغلوب شد سلطنت کوروش به تمام آسیا گسترش پیدا کرد. البته محتملاً منظور هرودوت از قاره آسیا در اینجا آسیای صغیر امروزی و مناطق حول آن بوده باشد چنانچه در جای دیگری برای بعد از تصرف لیدیه و نیز برخی نواحی دیگر توسط هارپاگ و کوروش تا قبل از اقدام به تصرف بابل هرودوت میگوید کوروش سراسر قاره را مطیع خود کرد (در ترجمه هادی هدایتی) و سرور آسیا شده بود (در ترجمه مرتضی ثاقب فر) (نک: تاریخ هرودوت، کتاب یک، بند 178).

این عمل کوروش البته حیله محسوب نمیشود چون وی هیچ قول یا عهدی با شاهان مقابل خود مبنی بر عدم حمله نبسته بود بلکه این اشتباه محرز کرزوس بود که فکر میکرد او حمله نمیکند و بدنبال تجدید قوا و گردآوری ارتشی متحد با یونانیان و مصریان و... برای بعد از زمستان بود. هرودوت در اینباره میگوید:

... پس کوروش از راه رسید و در برابر کرزوس اردو زد. درین موقع در پتری دو حریف با تمام قوا بجان هم افتادند و جنگی شدید در گرفت. از دو طرف بسیاری تلف شدند و هنگامی که شب فرا رسید دو حریف دست از جان هم کشیدند در حالیکه هنوز هیچیک بر دیگری غالب نشده بود.

این بود سرانجام نبرد دو سپاه، ولی کرزوس که عده سپاهیان خود را قلیل تشخیص داد _زیرا قوای او بمراتب از قوای کوروش کمتر بود_ چون از این عدم تناسب دو سپاه ناراضی و ناراحت بود فردای آن روز که کوروش به حمله جدید نپرداخت به سارد مراجعت کرد. قصد او این بود که بموجب معاهده ای که با مصریها داشت آنها را بکمک طلب کند... و نیز قصد داشت که از اهالی بابل نیز استمداد کند... بعلاوه در نظر داشت از اهالی لاکدمون تقاضا کند که در تاریخ معین و مشخص در سارد حاضر باشند. نقشه او این بود که وقتی سپاهیان متحدین میرسند و سپاهیان لیدی نیز جمع آوری و منظم میشود بعد از پایان زمستان در آغاز بهار بجنگ پارسها بشتابد. باین قصد همینکه به سارد مراجعت کرد کسانی بنزد متحدین خود فرستاد و از آنها طلب کرد که در ماه پنجم از آن تاریخ در سارد اجتماع کنند. و اما سپاهی که با خود داشت و با پارس ها جنگیده بود مرخص کرد و اجازه داد تمام دسته های سربازان مزدور که ضمیمه آن بود پراکنده شود. او هرگز تصور نمیکرد که کوروش بعد از یک جنگ بی سرانجام و مبهم حقیقة [حقیقتاً (؟)] در فکر پیشروی بسوی سارد باشد.

... همینکه بعد از جنگ پتری کرزوس راه عقب نشینی در پیش گرفت چون کوروش دانست که کرزوس بدنبال این عقب نشینی سپاه خود را نیز مرخص خواهد کرد به مشورت و صلاح اندیشی پرداخت و باین نتیجه رسید که کاری که او باید بکند اینست که هرچه زودتر بسوی سارد پیش رود تا قبل از آنکه قوای لیدی ها بار دیگر اجتماع کنند. همینکه کوروش چنین تصمیم گرفت تصمیم خود را سریعا بموقع اجراء گذارد؛ سپاه خود را بسوی لیدی حرکت داد و خود شخصاً خبر ورود خود را باطلاع کرزوس رسانید. در این موقع کرزوس با وضعی دشوار روبرو بود چه بر خلاف انتظار او اوضاع طوری دیگر شده بود. و با این حال او سپاهیان لیدی را بجبهه جنگ برد. در آن زمان در آسیا قومی بشجاعت و مردانگی قوم لیدی نبود چه آنها سوار نظام قابلی بودند و همچنان که بر اسب سوار بودند با نیزه های بلند میجنگیدند.

... وقتی همه افراد سپاه او [= کوروش] در جای خود قرار گرفتند امر کرد بهیچوجه رعایت حال لیدیها را نکنند و هرکس که در برابر آنها مقاومت کند بقتل رسانند بجز شخص کرزوس که حتی اگر در موقع دستگیر شدن از خود دفاع  کند کسی حق کشتن او را نخواهد داشت. ...سرانجام بعد از آنکه جمعی کثیر از دو طرف کشته شدند لیدیها پشت بمیدان کردند و در محوطه مستحکم شهر گرد آمدند و در همان محل در حلقه محاصره پارس ها گرفتار شدند.

تاریخ هرودوت، صفحات 127 الی 131

مشابه غافلگیری کوروش دوم در نبرد با لیدیه ای ها را قباد یکم ساسانی در حمله به خاک رومیان طی یورش به بین النهرین انجام میدهد و در اینباره مورخ رومی معروف عهد باستان یعنی پروکوپیوس که در دوران سلطنت قباد یکم نیز در قید حیات بوده است میگوید:

... چون قباد مبلغی تنخواه به پادشاه هیاطله مقروض بود و قادر به پرداخت آن نبود از «آناستاسیوس [منظور آناستاسیوس یکم است]» امپراطور روم تقاضا کرد که مبلغی به وی وام دهد.

«آناستاسیوس» در اینخصوص با دوستان خود مشورت نمود، ولی هیچیک پرداخت این وام را تصویب نکردند و گفتند صلاح نیست پول ما وسیله برقراری دوستی و رابطه نزدیک دشمنان ما با هیاطله بشود، بلکه بر عکس بهتر است که هر قدر ممکن باشد در میان آنها نفاق بیندازیم و خود از اختلاف ایشان فایده بریم. به همین جهت قباد مصمم به جنگ با رومیها گردید و سخت به خاک ارمنستان حمله برد و به سرعتی هرچه تمامتر قسمت اعظم آنجا را دستخوش غارت و تاراج قرار داد و سپس بطور ناگهانی به شهر «آمد» واقع در بین النهرین حمله برد و با آنکه فصل زمستان و هوا بغایت سرد بود به محاصره شهر پرداخت. اهالی شهر چون هیچگونه اطلاعی از این حمله ناگهانی نداشتند سربازان خود را مرخص کرده بودند و در نهایت امن و راحت می زیستند و در این موقع هیچ وسیله ای برای دفاع نداشتند. لیکن با وجود این مردانه در برابر دشمن ایستادگی کردند و حاضر به تسلیم و قبول بندگی نگردیدند.

جنگهای ایران و روم، صفحات 35 و 36

دلیل اینکه در عنوان پست بجای قباد ساسانی گفتم قباد مادی این است که پروکوپیوس ساسانیان را مادی میخواند (بعنوان مثال نک: جنگهای ایران و روم، صفحه 18: «ضمناً آرکادیوس از بابت مدی ها اندیشناک بود و می ترسید قوم مزبور...»).

منابع:

- پروکوپیوس، جنگهای ایران و روم، ترجمه محمد سعیدی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم 1365

- هرودوت، تاریخ هرودوت، ترجمه مرتضی ثاقب فر، جلد اول، انتشارات اساطیر، چاپ اول 1389

- هرودوت، تاریخ هرودوت، ترجمه هادی هدایتی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم 1384