قرآن، شاکله دین و نه تمام آن
بسم الله الرحمن الرحیم
ممکن است در ابتدا از ظاهر آیه فوق چیزی برداشت نکنید اما در حقیقت این آیه بیانگر اهمیت سنت پیامبر (صلوات الله علیه و آله) است. اگر بنا بود در قرآن تمام عقاید و اصول اسلام بطور صریح آمده باشد صرف اطاعت کردن از خدا بوسیله قرآن کفایت میکرد اما خداوند در این آیه به صراحت سخن از اطاعت کردن از پیامبر زده است و این یعنی سنت پیامبر در راستای قرآن بیانگر دین اسلام است. خداوند برای نشان دادن اهمیت این مهم کیفیت برخی مسائل بسیار پر اهمیت را در قرآن بیان نکرده و آنها را بر دوش پیامبر دین که به مثابه معلم مسلمانان و اولین مسلمان است قرار داده هماننده تعداد رکعات نماز - کیفیت وضو - زمان دقیق روزه - کیفیت نماز و همچنین مهمترین مسئله یعنی تعیین جانشین.
ممکن است گفته شود خب قرآن احکام را با جزئیات بیان میکرد ولی صرفاً آموزش عملی آنها را به پیامبر وا میگذاشت، در پاسخ باید بگوییم در این صورت پیامبر معلم نبود بلکه نهایتاً یک پیک بوده است!! وقتی بعنوان مثال رکعات نماز و کیفیت آن در قرآن بیان میشود دیگر چه نیازی است من ببینم پیامبر چگونه نماز میخوانده؟ همچنین در این صورت تمامی روایات و احادیث اعتبار اصلی خود را از دست میدادند چون دین اسلام به قرآن خلاصه میشد و در فرع و مستحبات سنت پیامبر واجد اهمیت شمرده میشد که خب این هم ارزش چندانی برای اکثریت مسلمانان نخواهد داشت و یقیناً در این صورت بطور کل هیچ ارزش خاصی برای پیامبر قائل نمیتوان شد و صرف متن قرآن برای دین کافی میشد. جدای از اینها اگر این مسائل بنا بود به قرآن اضافه شود الآن با یک کتاب چند هزار صفحه ای طرف بودیم چراکه از طرز صحیح غسل کردن و پاسخ به ابهامات تا جزئیات عقد و به اجرا گذاشتن مهریه و ولایت فقیه و... باید در آن لحاظ میشد که البته در این صورت نه با کتاب دین که با کتابی چند محوری شامل قانون اساسی و آیین دادرسی کیفری و مدنی و... طرف بودیم و حال آیا خداوند نمیتواند از عقل و شعور و... پیامبر خود استفاده کند تا این موارد را به بهترین وجه برای مسلمانان بیان کند؟، بنابراین حکمت و زیبایی کار خداوند به همین است که کلیات را بیان و تشریح و کیفیت آنرا به پیامبر دین واگذارد تا دین به بهترین و ملموس ترین روش برای مسلمانان در دسترس باشد.
باز ممکن است گفته شود مسائلی همچون تعداد رکعات نماز خرد است و چرا کلان مسئله جانشینی پیامبر در قرآن بطور صریح بیان نشده است؟ در پاسخ باید بگوییم که وقتی خود قرآن پیامبر را نه بعد از این کتاب که بهمراه این کتاب بیانگر دین اسلام میخواند هیچ فرقی بین سخن پیامبر و قرآن نیست چنانچه خود قرآن میگوید:
مَا ضَلَّ صَاحِبُکُمْ وَمَا غَوَى ﴿۲﴾
که صاحب شما (محمّد مصطفی ص) هیچ گاه در ضلالت و گمراهی نبوده است.
بنابراین وقتی خود قرآن بین سخن پیامبر و متن قرآن هیچ تفاوتی قائل نیست چه کسی و با کدام دلیل میتواند بین سنت پیامبر و متن قرآن تفاوت قائل شود؟ بهمین ترتیب اینکه مهمی در سنت پیامبر باشد ذره ای تفاوت ندارد با اینکه در قرآن از آن سخن گفته شود، لکن از آن جهت که قرآن مستقیم سخن خداوند است باید شاکله دین را بیان کند که پرواضح است «اولی الأمر» در قرآن کاملاً به وجود جانشین برای پیامبر اشاره دارد (خواه بنا به عقاید برادران اهل تسنن این اولی الأمر از طریق اجماع تعیین شود) بهرطبع اصل الزام به وجود جانشین برای پیامبر در قرآن تأیید شده و پیامبر بعنوان پیام آور و معلم وحی باید این اصل را تشریح و تصریح بکند که خطبه غدیر گویای این مهم میباشد.
در نتیجه چند نکته را میتوان برداشت کرد:
نخست آنکه قرآن اطاعت از خداوند و پیامبر و به طبع اطاعت از متن قرآن و سنت پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) را باهم بیانگر دین اسلام خوانده است.
دوم آنکه قرآن سخن پیامبر را برآمده از وحی و در نتیجه سنت وی را همطراز وحی و متن قرآن برشمرده است.
نتیجه ای که حاصل میشود این است که قرآن صامت که در دست ماست تنها بهمراه قرآن ناطق که سنت پیامبر است بیانگر اسلام خواهد بود چنانچه در چندین مورد قرآن صامت حکم اصلی و کلیت احکامی را بیان و تشریح و کیفیت را به قرآن ناطق واگذارده است [مشابه مسئله جانشینی و نماز] و این اگر بیانگر صحت نتیجه گیری ما دال بر این که اسلام تنها با قرآن صامت و ناطق بیان میشود، نیست پس چیست؟.
تذکر: بنا به ثقلین، سنت اهل بیت (علیهم السلام) نیز قرآن ناطق و به مثابه سنت پیامبر اکرم (صلوات الله علیه و آله) خواهد بود.
