مکتب رئالیسم

بسم الله الرحمن الرحیم

چندی پیش در رابطه با شیعه بودن خانم پروفسور مریم میرزاخانی اولین مسلمان و اولین زن  برنده مدال فیلدز یادداشتی نوشتم و در آن اشاره کرده بودم که اساساً تلقی که در ایران راجع به اسلام وجود دارد بهیچ عنوان در غرب نیست (بنگرید به اینجا) و در اینجا هم اشاره میکنم حجاب ایشان ربطی به اعتقاد دینی شان نداشت. یکی از مصادیق حجاب، پوشش سر و گردن است که اساساً در غرب آنطوری که بین مسلمانان ساکن ایران جزء مسلمات شمرده میشود بهیچ روی اهمیت ندارد. اخیراً متوجه شدم یکی از افرادی که جایزه بنیاد مصطفی (ص) را در سال 2023 برده اند هم خانم بوده و نکته جالب اینجاست ایشان هم اصلاً حجاب سر و گردن ندارند (بنگرید به اینجا) آنهم بعنوان یک دانشمند خانم مسلمان. نام ایشان سامیا خوری هست و استاد دانشگاه آمریکایی بیروت هستند (برای توضیحات بیشتر پیرامون رزومه علمی شان بنگرید به اینجا). ایشان و خانم میرزاخانی خیلی شبیه بهم هستند، بعنوان دو نخبه مسلمانی که در دنیای مدرنیته غرب جزء پیشتازان علم محسوب میشوند بهیچ روی از دین خود دست نکشیدند که این نشان از تقیدشان نسبت به اسلام هست، اما آن تلقی را هم که در جمهوری اسلامی راجع به حجاب در اسلام هست بهیچ روی ندارند.

در واجب بودن حجاب در دین اسلام مشابه حرمت دروغ و غیبت و شرب خمر و... تردیدی نیست، صرفاً چون با یادداشت چند وقت پیشم مرتبط بود خواستم بدان اشاره ای کرده باشم. اما پیرامون موضوع مد نظرم در این پست بجز دو نفر فوق الذکر به تنی چند از دانشمندان مسلمان دیگر هم در عصر حاضر میخواهم اشاره بکنم:

3. پروفسور محمد عبدالسلام، برنده نوبل فیزیک در سال 1979

4. پروفسور احمد حسن زویل، برنده نوبل شیمی در سال 1999

5. پروفسور عزیز سنجر، برنده نوبل شیمی در سال 2015

6. پروفسور علیرضا آثار، ریاضیدان و فیزیکدان نظری و استاد بازنشسته دانشگاه وین اتریش

7. پروفسور کامران وفا، فیزیکدان و ریاضیدان و استاد دانشگاه هاروارد آمریکا، از برندگان چهارمین دوره جایزه مصطفی (ص)

اشاره ام به این افراد برای چیست؟ برای این است که فکر نکنید عصر طلایی اسلام دیگر بنا نیست تکرار شود و یا اینکه بنابر القائات ملحدین، مسلمانان دیگر تماماً درگیر جنگ و خرافات و... اند!، خیر، با کمی دقت میتوان نقش درخور توجه مسلمانان را در پیشبرد علم دید. در این بین اسلام حتی الهام بخش برخی ازین دانشمندان هم شده است، بعنوان مثال پروفسور احمد فوزی رئیس دانشگاه UTM مالزی و از برندگان پنجمین دوره جایزه مصطفی (ص) در سال 1402 بخاطر فعالیتشان در حوزه توسعه فناوری غشای نانویی هشتم مهر ماه طی سخنرانی شان در دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به سوره الرحمن و اینکه در تحقیقات خود از قرآن الهام گرفته اند گفتند:

خداوند آنجا که در قرآن کریم درباره جدا کردن دو دریای شور و شیرین سخن گفته به ما نشان می‌دهد که می‌توان از آب شور، آب شیرین به دست آورد و این با علم غشا امکان پذیر می شود. (بنگرید به اینجا).

بخشی از رزومه پروفسور فوزی به نقل از ایرنا:

وی معاون دانشگاه فناوری مالزی، استاد دانشکده مهندسی نفت و انرژی‌های تجدید شونده دانشگاه فناوری مالزی، موسس و رئیس مرکز تحقیقات پیشرفته فناوری غشایی و مسئول آزمایشگاه مواد و ساخت مرکز ریسرچ الاینس در دانشگاه فناوری مالزی و پرفسور اسماعیل صاحب یک پتنت (حق ثبت‌ اختراع) در آمریکا، یک ثبت اختراع در اروپا و ۱۱ حق ثبت اختراع در مالزی است. وی همچنین نویسنده یا نویسنده همکار بیش از۹۰۰ مقاله علمی‌پژوهشی و مرورو بوده است، ۶ عنوان کتاب و ۵۰ فصل در کتاب‌های مختلف را تالیف و ۸ عنوان را ویرایش کرده است. همچنین به مقالات وی در پایگاه‌ نمایه‌سازی اسکوپوس ۱۹ هزار و ۳۴۸ بار و در وب آو ساینس ۱۳ هزار و ۴۹۳ بار ارجاع شده است. شاخص اچ وی (تا سال ۲۰۲۰) در پایگاه نمایه‌سازی اسکوپوس ۷۹ و در پایگاه وب ‌آو ساینس ۵۸ است. (بنگرید به اینجا)

بنابراین وقتی سخن از جدایی علم از دین میشود به ذهنتان خطور نکند خب پس دین دیگر متعلق به قرآن روی طاقچه و سه نماز اجباری و نهایتاً رمضان است و از زندگی روزمره و... ام باید کنار بگذارمش!! یا اینکه علم جدید مدیون دانشمندان سکولار عموماً بی دین است!! خیر، این چنین اندیشه هایی کذب محض هستند لکن متأسفانه توسط سکولاریسم مدرن در پی القا شدن به ذهن مردم این کشورند مشابه همان مقوله الگوی زنان که پیشتر عرض کردم (بنگرید به اینجا). از مسیحیان هم بخواهم مثال بزنم میتوانم به دو کشیش یعنی گرگور مندل پدر علم ژنتیک و ژرژ لومتر بنیانگذار نظریه بیگ بنگ اشاره کنم که بعدها شواهد تجربی مشخص شد ملحدین آن زمان بدنبال تعصب و جهل خویش بودند که مدافعین بیگ بنگ را متهم به دخیل کردن نظریات دینی در علم میکردند [کشفیات بعدی بیشتر در راستای تأیید انفجار بزرگ بوده اند و از آنجایی که این مقوله گره خورده با حادث بودن جهان مادی آنطور که کتب مقدس میگویند ملحدین آن زمان سخت برآشفته بودند]. الآنه هم ملحدین بطریقی دیگر سعی دارند حدوث جهان را زیر سؤال ببرند لکن باز مقوله های علمی جدید همچون تئورم BGV (قضیه‌ی بورد-گوت-ویلنکین) در دهان این متعصبین سرتاسر رسوا شده عالم میزند.

پیرامون علم قدیم هم که بعید میدانم کسی بخواهد نقش شگرف مسلمانانی همچون ابوعلی سینا - ابوریحان بیرونی - زکریای رازی + و... را در قله های علم قدیم نادیده بگیرد که جزء مبناهای علم جدید شدند. در اینجا بد نیست قسمتهایی از کتاب پروفسور کامران وفا را باهم مرور کنیم (به نقل از کانال تلگرامی علم و دین):

یادداشت | #سانسور | حذف فصلی از کتاب برندۀ جایزۀ مصطفی (ص) در رابطه با علم و دین.

🔸پروفسور کامران وفا (استاد فیزیک نظری دانشگاه هاروارد) کتابی را در سال ۲۰۲۰ با عنوان «Puzzles to Unravel the Universe» منتشر کردند. این کتاب توسط دکتر ارفعی (استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف) با عنوان «معماهایی برای رازگشایی از عالم» به زبان فارسی ترجمه شد و اخیرا توسط نشر نو چاپ و روانه بازار ایران شد.

🔸مسأله عجیب در ترجمه این کتاب رخ داد تا مورد توجه و بحث در جامعه دانشگاهی ما قرار گیرد. متأسفانه فصل ۱۰ این کتاب که در مورد علم و دین می باشد در ترجمۀ فارسی حذف شده است!!
هنوز دلایل حذف این بخش از کتاب به طور واضح مشخص نیست. لازم است مترجم محترم یا ناشر بابت حذف چنین فصل مهمی توضیحات خود را ارائه دهند.

🔸پروفسور وفا به طور مشترک با دکتر زاهد حسن برندۀ جایزه مصطفی(ص) برای سال ۲۰۲۱ شد. جایزۀ مصطفی(ص) نشان عالی علم و فناوری جهان اسلام  است که هر دو سال یکبار به دانشمندان نوآور مسلمان اعطا می شود.

👈 برخی نکاتی از فصل ترجمه نشده و سانسور شده علم و دین کتاب پروفسور کامران وفا (این نکات توسط دکتر خطیری ترجمه شده است):

♦️ الهام برای علم از منبع دین

Scientists often ask questions that are shaped by religious views. Even if one is interested in pure science, and perhaps for the sake of science , we should not try to eliminate religion outright –and prevent it from entering the conversation– as it may serve as a source of inspiration.

دانشمندان اغلب سوالاتی را مطرح می کنند که بر اساس دیدگاه های دینی شکل گرفته اند. حتی اگر کسی به علم محض علاقه دارد، و شاید بخاطر علم، ما نباید سعی کنیم دین را کاملاً حذف کنیم -و از ورود آن به گفتگو جلوگیری کنیم- زیرا ممکن است منبع الهام باشد.
 

♦️ علم٬ اسلام و قرآن

Another example of the beneficial role of religion concerns the rise of science during the height of the Islamic civilization about a thousand years ago, which has been attributed to the fact that many of the scientists at the time were inspired by the teachings of Islam and the Quran.

یک مثال دیگر از نقش مفید دین مربوط به ظهور علم در اوج تمدن اسلامی در حدود هزار سال پیش است٬ که نشان از این حقیقت دارد که بسیاری از دانشمندان آن دوره تحت تأثیرات آموزه های اسلام و قرآن بوده اند.

♦️  علم و اثر پذیری از فلسفه و فرهنگ

A closely related topic is the role of philosophy in science. Today, the pragmatism of American culture has influenced science greatly. Nowadays, scientists rarely talk about philosophy, and in fact many of them tend to look down on philosophy. This is probably rooted in American pragmatism. If you look back at the deliberations over quantum mechanics by Einstein, Heisenberg and other early practitioners, much of the discussion was philosophical in nature. This is rarely the case today among leading physicists. However, if you look deeply, you see that most scientists are influenced by philosophical principles, whether they admit it or not. Many scientists are perhaps unknowingly amateur philosophers! Philosophical principles can (and do) replace religious views for some scientists.

موضوعی که بشدت مرتبط است، نقش فلسفه در علم است. امروزه فرهنگ عمل‌گرای آمریکایی تاثیر فراوانی بر علم گذاشته است. امروزه دانشمندان به ندرت در مورد فلسفه صحبت می کنند و در واقع بسیاری از آنها تمایل دارند که فلسفه را تحقیر کنند. این احتمالاً ریشه در پراگماتیسم آمریکایی دارد. اگر به بحث های مربوط به مکانیک کوانتومی توسط اینشتین، هایزنبرگ و سایرین نگاهی بیندازید، بیشتر بحث‌ها ماهیت فلسفی داشت. امروزه در میان فیزیکدانان برجسته به ندرت چنین است. با این حال، اگر به طور عمیق بنگرید، می بینید که اکثر دانشمندان چه بپذیرند و چه نپذیرند، تحت تأثیر اصول فلسفی هستند. شاید بسیاری از دانشمندان به شکل نادانسته ای فیلسوفانی آماتور باشند! اصول فلسفی می تواند جایگزین دیدگاه های دینی برای برخی از دانشمندان شود.

اینکه عنوان شود خب پس با آن ملحدین دانشمند چه کنیم باید عرض کنم ما در همان زمان رسول الله (ص) هم مسلمانان صاحب حکومت و قدرت داشتیم هم ملحد، این مقوله درخور توجهی نیست و نخواهد بود، مغز سخن آن است که افراد مقید به دین توانسته اند مشابه بوعلی سیناها و علیرضا آثارها و پروفسور فوزی ها خود را به قله علم زمان خود برسانند و این افراد به دین خود به صراحت اقرار و هیچگاه آنرا پنهان و یا منحصر در زندگی شخصی نمیکردند بگونه ای که افراد نزدیک تقید ایشان به دین را تأیید کرده اند و یا خودشان.

البته در اینجا باید میان دینی که بدان معتقد میشویم تا دینی که معتقد نیستیم تمایز قائل بشویم. امثال ابوبکر بغدادی ها و ابن تیمیه ها مشابه آتئیست هایی همچون مارکس و لنین و استالین که دستشان به خون هزاران نفر آلوده است، عقیده را وسیله کسب قدرت و شهرت میدانند، گسترده ایمان غیر اعتقادی از برخی مسلمانان تا آتئیست ها و... را میتواند در بر بگیرد [مثل فلان آتئیستی که نقد به فرگشت داروینی را بر نمی تابید و آنرا به مثابه نقد حلال زادگی اش بر می شمرد، این یعنی ایمان غیر اعتقادی]، این ایمان همه مدل آدمی را میتواند در بر بگیرد و عقل را در بند تعصب و جهل نگاه دارد لکن فردی که بواسطه عقل و منطق به دین الهی روی آورده خیر، ازین زنجیر تعصب آزاد است.

البته که ما بعضاً از فیزیکدان فیزیک یاد میگیریم نه دین و جهان بینی، از ریاضیدان و شیمی دان و زیست شناس و... هم همینطور (بله این علوم بطور غیر مستقیم به باور به خدا و دین هم مرتبط هستند، منظورم در حالت های غیر مرتبط و تقلیدی بود، مثلاً راه حل های معادلات دیفرانسیل را ما بعنوان یک غیر ریاضیدان بدون چون و چرا از یک ریاضیدان میپذیریم)، برای سخنان منطقی و فلسفی و جهان بینی هستی شناسانه و نیز فلسفه دین ازین دانشمندان، می بایست از عقل و منطق خود بهره بگیریم و با تفکری صحیح و نه بخاطر قیمت گوشت و مرغ و نمیدانم ماشین بنز و... [قدرت اقتصادی و پیشرفت تکنولوژی کشورهای سکولار که برخی ملحدین روی آن اصرار دارند بی دینی را بخاطرش ارجح بر دین مداری بدانند، لکن این بیسوادان نمی فهمند با این حساب اگر در عصر طلایی اسلام بدنیا می آمدند چه؟ در آن صورت همه باید مسلمان میشدند چون حکومت های اسلامی جزء برترین حکومت های دنیا بودند چه علمی چه قدرت نظامی چه اقتصادی چه...] می بایست نه بصورت تقلیدی که بصورت آگاهانه پیرامون قبول و یا عدم قبول سخنان و تفکراتشان تصمیم بگیریم. اما اصرار بر معرفی این دانشمندان مسلمان از آن حیث است که به زیبایی به ثبوت برسد رفتن به قله علوم طبیعی در این دنیا نه تنها باعث تردید در دین و ایمان نمیشود بلکه میتواند فرد را بجایی برساند که به دین و ایمان خود هم صراحتاً اقرار کند.

و مشخص است همانگونه که دوران باستان و نیز عصر طلایی حکومتهای اسلامی گذشت، این دوره آخر الزمان و موج الحاد و سکولاریسم هم بگذرد و اساساً این انسان نیست که در این دنیای مادی می ماند بلکه خاک و هوا و آب هست که در زمین باقی خواهد ماند... أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَدَارُ الْآخِرَةِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا أَفَلَا تَعْقِلُونَ