قرآن و کلمه مولی (یادداشت کوتاه)
بسم الله الرحمن الرحیم
در این یادداشت میخواهیم راجع به کلمه مولی در خطبه غدیر خم که توسط پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) بیان شد از منظر قرآن سخن بگوییم.
در سوره های محمد «آیه یازده»1 - حج «آیه هفتاد و هشت»2 و انفال «آیه چهل» کلمه مولی در قرآن به صراحت به معنای سرپرست و ولی امر آمده است. آیه چهل سوره انفال نکته قابل توجهی دارد و در آن گفته میشود:
در این آیه یاری کردن از مولی جدا است و بین این دو تمایز وجود دارد. اینکه بگویید خب مولی به معنای دوستی آمده است باید بیان کنیم آنچنان که در ادامه بیان خواهیم کرد و البته از دیگر آیات نیز برداشت میشود اگر منظور صرفا دوست داشتن باشد بهیچ عنوان کلمه مولی در قرآن نمی آید بنابراین در اینجا منظور خداوند چیزی بیشتر از دوستی است اگرچه هماننده آیه سوره محمد مراد سرپرست هم نیست3.
چیزی را به جای خدا می پرستند که نه زیانی به آنان می رساند و نه سودی به آنان می دهد؛ این است همان گمراهی بسیار دور.
یَدْعُو لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ لَبِئْسَ الْمَوْلَى وَلَبِئْسَ الْعَشِیرُ ﴿۱۳﴾
بلکه کسی را می پرستند که قطعاً زیانش از سودش نزدیک تر است، بد سرپرست و یاوری و بد معاشر و همدمی است!
با توجه به آیه دوازدهم یقینا پرستندگان بتها و دیگر خدایان باطل صرفا بعنوان یاور آنها را نمی پرستیده اند بلکه آنها را دخیل در مال و زندگی شان دانسته و خود را بنده آنها کرده بودند. بنابراین مولی در این آیه اشاره به سرپرست میتواند داشته باشد.
حال که در قرآن به صراحت دیدیم اگر خداوند بخواهد از یاری کردن سخن بگوید از مولی استفاده نمیکند حال بیاییم ببینیم درباره دوستی قضیه چطور است، در سوره آل عمران آیه سی و یکم میخوانیم:
قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿۳۱﴾
بگو اگر خدا را دوست دارید از من پیروى کنید تا خدا دوستتان بدارد و گناهان شما را بر شما ببخشاید و خداوند آمرزنده مهربان است (۳۱)
به شباهت این آیه با خطبه غدیر دقت کنید [دوست داشتن زمینه اطاعت کردن شده است که اطاعت از مولی به معنای سرپرست میتواند مصداق آن بشود] در این آیه سخن از دوست داشتن است و در اینجا کلمه مولی نیامده است بلکه از «حبّ» استفاده شده و این نشان دهنده این است که در اینجا چون خداوند خواسته دوست داشتن را بیان کند [یعنی صرف علاقه داشتن مسلمانان به خدا] از حب و نه مولی استفاده کرده است.
بنظر ما نتیجه ای که میتوان گرفت این است که از مولی بهیچ عنوان نمیتوان یاری کردن و یاوری به تنهایی و دوستی و علاقه داشتن به تنهایی را برداشت کرد بلکه اگرهم مولی در رابطه با این معانی بیاید مصداقش متفاوت از مصادیق حب و نصر باید تعریف بشود یعنی اگر یاور و دوستی در قرآن برایشان مولی آمده باشد باید در راستای معنای اصلی و اول آن در قرآن یعنی سرپرست باشد.
...........................................................................
1: ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَأَنَّ الْکَافِرِینَ لَا مَوْلَى لَهُمْ ﴿۱۱﴾
2: وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاکُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِنْ قَبْلُ وَفِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیدًا عَلَیْکُمْ وَتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ ﴿۷۸﴾
3: میتوان تعریف دیگری از این آیه نیز ارائه کرد [البته علما و دانشمندان علم تفسیر قرآن تنها میتوانند صحت این سخن ما را تأیید کنند و ما نمیتوانیم رأی به صحت احتمال خود بدهیم]:
**: وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَکِنْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَمَا أَغْنَتْ عَنْهُمْ آلِهَتُهُمُ الَّتِی یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ لَمَّا جَاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَمَا زَادُوهُمْ غَیْرَ تَتْبِیبٍ ﴿۱۰۱﴾
