مکتب رئالیسم

بسم الله الرحمن الرحیم

پیشتر طی دو یادداشت نشان داده بودم اساساً هیچ ایرادی به مقوله برده داری در تاریخ دین مبین اسلام وارد نیست. در این یادداشت کوتاه میخواهم به وجهی از احکام برده و مالک بپردازم که بنظرم تا حدی مغفول مانده است. 

میدانیم که برده داری در اسلام جزء احکام امضایی است بدین صورت که اسلام با اصلاحیه هایی آنرا مباح اعلام کرده و برده گیری یا آزاد سازی اسرایی که کافر حربی هستند را برعهده مسلمانان قرار داده است. در اینجا جدای از احکامی که مربوط به آزاد سازی برده ها می باشند و در نوع خود آنهم در چهارده قرن پیش بی نظیرند، میدانیم که این برده ها بعضاً شده مسلمان میشدند و طبیعتاً روی به تبعیت از احکام دین می آوردند. در اینجا ما با بردگانی در سرزمین اسلامی طرف هستیم که هم خود و هم مالکشان مسلمان بودند. از طرفی یکی از معضلات برده داری که منحصر در سرزمین حکومت اسلامی هم نبود مقوله فرار برده ها بوده که مشکلاتی را برای مالکینشان ایجاد میکرده است.

نکته ای که توجه من را جلب کرد و خواستم با شما خواننده وبلاگم به اشتراک بگذارم این است که اسلام بهیچ عنوان فرار یک برده از دست مالک خویش را نه تنها حرام اعلام نکرده، بلکه هیچ مجازاتی در هیچ آیه قرآن یا روایتی و بطور کل سنت معصوم (علیهم السلام) هم برای برده فراری به چشم نمیخورد. یعنی نه برده مسلمان منع دینی دارد از دست مالک مسلمانش نتواند فرار کند و نه مالک مسلمان بواسطه این فرار از نظر متن دین گزاره ای است که بر اساس آن وی مختار باشد مجازات یا... ای را برده خود تحمیل کند (در متن دین البته برای برده فراری نفی هرگونه مجازاتی هم بیان نشده، کلا موضوع مسکوت قرار داده شده است).

بنظرم اگر واقعاً خداوند میخواست برده داری را ولو بصورت امضایی حداقل شاکله کلی آنرا تأیید کند، حداقل برای برده های مسلمان نسبت به مالک مسلمانشان یک نوع رابطه دینی قرار داده میشد تا فرار کردن و زایل شدن سرمایه آن مالک در نظر متن دین مقوله ای کاملا مباح و حلال نباشد و نیز آن مالک در قبال این ضرر بر فرض دستیابی دوباره به آن برده مجازاتی را بر اساس متن دین بر وی تحمیل کند.

نکته قابل توجه دیگر اینجاست که حتی در متن دین برای برده فراری هیچ گزاره ای را شما نمی بینید که بر اساس آن عنوان شود اگر آن برده به سرزمین اسلامی دیگری رفت باید برده باشد، یعنی بر فرض اینکه نتوانند تشخیص دهند وی برده مسلمان بوده میتواند عین یک شهروند آزاد مسلمان با مسلمانان ازدواج کند و... .

پی نوشت:

بنابر روایتی جعلی منتسب به امام جعفر صادق علیه السلام برخی از فقهای شیعه رأی به اعدام برده فراری داده اند و روایت را صحیح بیان کردند (برای توضیحات بیشتر بنگرید به اینجا) لکن در رد این مقوله ادله معتبری را میتوان اقامه کرد:

الف) جدای از عدم تأیید قرآنی این روایت بگونه ای که حتی یک قرینه قرآنی هم در تأیید غیر مستقیم آن وجود ندارد لکن بطور کل هیچ روایت و سنتی از معصوم در زمان قبل از امام صادق به چشم نمی‌خورد در تأیید این امر، بعبارتی در دورانی که حکومت اسلامی در دستان معصوم بوده یا باید بگوییم هیچ برده ای فرار نکرده معصوم بخواهد در رابطه با او عملی انجام دهد یا فردی بگوید برده من فرار کرده و آیا میتوانم بکشمش یا... یا باید بگوییم روایتی که به ما رسیده کاملا جعلیست. در زمان امام صادق بهیچ روی حکومت کاری به نظرات ایشان اصلا نداشته که بخواهند حکم دینی بدهند و محکمه قضایی بر اساس سخن ایشان بخواهد رأی بدهد!! جاعل ناشیانه در اینجا عمل کرده است. 

ب) مورد دیگر اینکه در روایت اشاره شده حکم برده فراری حکم مرتد است و این در حالیست که در متن دین هیچ قرینه ای نیست بتوان برده فراری را به مقوله ارتداد ربط داد!! حتی اسلام کوئست هم که نخواسته روایت را باطل اعلام کند و ترجیح داده نسبت به آراء باطل برخی فقها موضع ضد نگیرد لکن در انتهای بررسی خود که لینکش را قرار دادم اعتراف کرده بنظر میرسد نوعی تهدید باشد این روایت‌؛ دلیلش هم اینطور عنوان شده که یک مورد در تاریخ نیست برده فراری بخاطر حکم دین اسلام یا فرمان معصوم اعدام شده باشد. مشخصا بنا بود این چنین چیزی در متن دین باشد بطریق اولی می بایست حکمش از زمان پیامبر (ص) یا امام علی (ع) به دست ما میرسید که مقوله برده داری و احکام آن و... در جامعه اسلامی داشت مطرح و جا می افتاد نه زمان امام صادق (ع).