مکتب رئالیسم

بسم الله الرحمن الرحیم

در این پست میخواهم از تطابق هسته اصلی یکی از روایت های هرودوت با اسناد تاریخی سخن بگویم. هرودوت در کتاب سوم بند بیست و پنجم و بیست و ششم تواریخ خود میگوید:

کبوجیه چنان خشمگید شد که قبل از تأمین آذوقه و بی توجه باینکه با این عمل سپاه خود را به سرحدات نهائی زمین میکشاند بقصد جنگ با حبشه حرکت کرد. بمحض استماع سخنان ایختیوفاژها، مانند شخصی خشمگین که حواس خود را از دست داده باشد دست بجنگ زد و تمام پیاده نظام خود را همراه برد و فقط یونانیان سپاه خود را در محل گذارد، همینکه به شهر تب رسید در حدود پنجاه هزار تن از لشکریان خود را مأمور کرد که اهالی آمون را مطیع کنند و معبدی را که هاتف زوس در آن قرار داشت بسوزانند و خود با بقیه سپاه بقصد جنگ با حبشیان بحرکت ادامه داد.

... و اما سربازانی که مأمور جنگ با اهالی آمون بودند ردپای آنها از شهر تب [منظور شهر تبس است] تا شهر اوآزی که راهنمایان آنها را بآنجا هدایت کرده بودند مشاهده میشود. اهالی این شهر ساموسی هائی هستند که میگویند از قبیله اخریون میباشند و بین این شهر و شهر تب شنزاری بفاصله هفت روز راه قرار دارد. بزبان یونانی این سرزمین جزیره سعادتمندان نام دارد.

بطوریکه نقل میکنند این سپاه باین محل رسید ولی از این محل ببعد باستثنای اهالی آمون و کسانیکه سرگذشت آنها را شنیده اند هیچکس خبری از آنها ندارد زیرا به سرزمین آمون نرسیده اند و مراجعت هم نکرده اند. و اما چنین است آنچه اهالی آمون درباره آنها نقل میکنند. پس از آنکه سربازان از شهر اوآزی بسوی سرزمین آمون حرکت کردند به منطقه شنزارها وارد شدند. وقتی تقریباً به نیمه راه اوآزی و سرزمین آمون رسیدند باد جنوب هنگام ظهر بشدت وزیدن آغاز کرد و طوفان گردبادهائی از شن تشکیل داد و آنها را با شن مدفون کرد بقسمی که اثری از آنها باقی نماند. چنین است سرگذشتی که اهالی آمون درباره این لشکر کشی نقل میکنند. (تواریخ، هرودوت، جلد سوم (تالی)، ترجمه هادی هدایتی، انتشارات دانشگاه تهران)

این قسمت از تاریخ هرودوت محل بحث های نسبتاً متعددی شده است، بنابر گزارش وبسایت خبرگزاری NBC آمریکا برادران کاستیلیونی طی مستندی بطور کامل بیان داشتند این روایت هرودوت بیان یک حقیقت تاریخی است (بنگرید به اینجا) البته نه در مسیری که از تاریخ هرودوت برداشت میشود بلکه مسیر حرکت این ارتش کمی متفاوت تر بیان شده است. گرچه در پست وبسایت ان بی سی سخن از اسناد باستان شناسی و حتی آزمایش ترمولومینسانس که قدمت برخی سفال های کشف شده را به 2500 سال پیش میبرد میباشد اما این مسئله بصورت مقاله یا کتابچه ای آکادمیک منتشر نشده و صرفاً مستند از آن ساخته شده است بنابراین بنظرم نمیتوان حساب یقینی یا خیلی موجه روی این نظر باز کرد. 

اما از منظر آکادمیک هسته اصلی روایت هرودوت کاملاً صحیح است [اعزام ارتش توسط کمبوجیه به سرزمین مد نظر و عدم مؤفقیتشان]، پروفسور اولاف کاپر استاد تمام مصر شناسی در دانشگاه لیدن هلند (بنگرید به اینجا، یکی از معتبرترین دانشگاه های دنیا) در اینباره سخنان در خور توجهی داشته و میگوید:

از صفحه 139 کتاب بخش مرتبط با موضوع وبلاگ شروع میشود

الف) پروفسور کاپر بیان میدارد در برخی گزاره های اساسی روایت هرودوت معتبر بنظر میرسد:

...it seems credible in some of its basic facts.

ب) کاپر چهار نقد را به روایت هرودوت وارد میداند که سه مورد اولی آن عبارتند از:

1. ابهام در هدف کمبوجیه از حمله به واحه ها در روایت هرودوت [منظور بیشتر واحه سیوا بعنوان سرزمین آمونی هاست، البته کاپر در نهایت این فرض را رد میکند که آمونیان بخواهند منحصر در واحه سیوا باشند و بنابراین منظور هرودوت از اعزام به سرزمین آمونیان لزوماً نباید منحصر در واحه سیوا باشد]:

the reason why Cambyses would want to attack the oases is unclear from Herodotus’s report.

2. تعداد 50 هزار سرباز زیاد بنظر میرسد. بخصوص در سفرهای بیابانی گروه های سربازان کوچکتر که آب و غذای خود را حمل میکنند تأثیر بیشتری دارند:

the number of 50,000 soldiers seems excessively high, mainly because longer desert journeys are more effectively made with smaller caravans, carrying their own water and food.

3. تبس بعنوان نقطه آغاز سفر عجیب است چون اگر کسی بخواهد به واحه سیوا برود از ممفیس یا امتداد سواحل مدیترانه حرکت میکند:

Thirdly, the starting point of the journey is unexpected: Thebes is not the obvious starting point for reaching the oasis of Siwa—the oasis of Ammon, or the Ammonians because one would normally depart from Memphis or travel along the Mediterranean coast to reach Siwa.

ج) کاپر میگوید این سخن هرودوت که میگوید لشکر بعد از هفت روز به شهر اوآزی میرسد بیانگر این است که از تبس به مرکز خارجه رسیدند و در ادامه میگوید باید این احتمال را در نظر بگیریم که آمونیان منحصر در واحه سیوا نبوده اند:

Yet, the army is said to reach the town of Oasis after seven days, which is an accurate designation of the capital of Kharga Oasis and the time it takes to arrive there from Thebes. We need to examine the possibility that Herodotus’s Ammonians were not confined to the Siwa Oasis.

د) سپس کاپر به بیان نقل قولی از هرودوت در کتاب چهارم بند صد و هشتاد و یکم قسمت دوم تواریخ اشاره میکند که هرودوت گفته است آمونیان ده روز با تبس فاصله دارند و بر اساس این سخن هرودوت کاپر میگوید بنابراین منظور از سرزمین آمونیان واحه داخله باشد که از سلسله هجدهم فرقه ای از آمونیان در آن واحه شناخته شده بوده اند:

Elsewhere in his Histories, Herodotus describes the Ammonians as follows:
The first of these peoples, at a ten-days’ journey from Thebes, are the  Ammonians. They have a sanctuary of Zeus derived from that of Theban  Zeus which, as I mentioned earlier, has an image of Zeus with a ram’s head. (4.181.2, trans. Purvis).
The distance from Thebes suggests that Herodotus’s Ammonians are here the inhabitants of Dakhla, as was already concluded by Brugsch. A cult of the Theban Amon is known in that oasis since the Eighteenth Dynasty.

ه) کاپر بعنوان آخرین نقدی که به این روایت دارد سراغ نحوه مرگ ارتش کمبوجیه میرود و کشتنشان بواسطه طوفان شن را نامحتمل دانسته و به نقل از تئودور مونرود طبیعت شناس و کاشف فرانسوی میگوید ممکن است آدم در اثر تشنگی در بیابان بمیرد ولی طوفان شن بعید است و بعد اضافه میکند ارتش کمبوجیه در سفر به صحرا مجرب بودند:

The fourth aspect that should be questioned is the manner of death  reported for this army. Experienced Sahara travellers such as Théodore  Monod confirm that a sand storm is highly unlikely to kill anyone. People may die of thirst in the desert, but they will survive a sand storm. Moreover, Cambyses’s army was very experienced in desert travel and they would not take needless risks.

و) کاپر در نهایت نظریه خود برای روایت هرودوت بر اساس اسناد تاریخی که مد نظر دارد را شرح میدهد و آن این است که کمبوجیه ارتش خود را نه برای مقابله با آمونیان در واحه سیوا که برای مقابله با پتوباستیس/Petubastis چهارم (این فرد از فرمانروایان بومی مصر باستان بوده که بر علیه حکومت ایران شورش میکند، بنگرید به اینجا) که در واحه های جنوبی سر به شورش برآورده بود و شواهد جدید از فعالیتش در داخله حکایت دارند میفرستد و مقصد ارتش کمبوجیه هم داخله بوده و دلیل عدم بازگشتشان شکستی بوده که ازین فرد و سپاهش میخورند اما کمبوجیه مؤفق میشود از نشر روایت این شکست جلوگیری کند و در زمان داریوش که سرزمین مصر کنترل میشود این روایت (منظورش باید روایت هرودوت باشد) در اذهان عمومی برای ارتشی که بازنگشت شکل میگیرد:

In the light of the new evidence of the activities of Petubastis IV in  Dakhla, we can better explain the strange story reported by Herodotus  about the lost army. Cambyses sent part of his army into the Western  Desert from Thebes, not in order to attack Siwa, but to confront Petu bastis, who was preparing a rebellion in the Southern Oasis. The place  of departure and the description of the route confirm that Dakhla was  the target of the expedition. Since none of the soldiers are said to have  returned, we must conclude that the army was defeated by Petubastis. When news of this disaster reached Cambyses he managed to prevent it  from becoming widely known, and after Darius I had restored full con trol, the shameful event was modified in public memory into the result of  an unfortunate sandstorm.

توجه داشته باشید چه بر اساس گزارشی که از برادران کاستیلیونی در اختیار داریم و چه سخنان پروفسور اولاف کاپر برویم جلو هسته اصلی روایت هرودوت (اعزام ارتش توسط کمبوجیه به سمت سرزمینی که آمونیان در آنجا حضور داشتند و عدم مؤفقیتشان) کاملاً صحیح و منطبق بر اسناد تاریخی میباشد.