کوروش نامه (67): تاریخ یعقوبی

بسم الله الرحمن الرحیم

 

در این قسمت میخواهیم کوروش را در کتاب تاریخ یعقوبی (قرن سوم هجری قمری) از احمد بن اسحاق یعقوبی بررسی کنیم. در این کتاب پیرامون کوروش میخوانیم:

کوروش نامه (66): تواریخ شیخ اویس

بسم الله الرحمن الرحیم

 

در این پست میخواهم به لطف خداوند برای اولین بار چه در فضای مجازی و چه بطور کل بین مکتوباتی که تاکنون پیرامون کوروش دوم هخامنشی مشاهده کردم، کوروش را در کتاب «تواریخ شیخ اویس» از «ابی بکر قطری اهری نجم» مورخ قرن هشتم هجری قمری بررسی کنم. در این کتاب نام کوروش تنها در یک صفحه و یکبار بصورت کیرـش [حرف چهارم یـ است که بدون نقطه میباشد] و بار دیگر بصورت کیرش آمده که البته هردو اشاره به یک نفر دارند و یحتمل غلط املایی و اشتباه سهوی بوده.

کیرش در این کتاب فرزند جاماسب از شاگردان زرتشت و زیر دست شاه ایران بهمن بن اسفندیار و قائم مقام [= جانشین] بخت النصر است که فرزندی نیز هم نام خودش داشته و به فرمان بهمن بن اسفندیار برده های بنی اسرائیل را آزاد میکند. بخت النصر هم از زیر دستان شاه ایران لهراسب بوده است:

کوروش نامه (65): تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی

بسم الله الرحمن الرحیم

 

در این قسمت میخواهیم کوروش را در کتاب «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن» از «جمال‌الدین حسین بن علی نیشابوری رازی» معروف به «ابوالفتوح رازی» از مفسران شیعه در قرن ششم هجری قمری بررسی کنیم.

در این کتاب فقط در جلد دوازدهمش ما دو نفر به نامهای «کوروش» و «کیرش» را مشاهده میکنیم که بنظر میرسد فی الواقع یک نفر هستند که در دو روایت دو عنوان و جایگاه متفاوت دارد. کوروش این کتاب همان کوروش تفسیر طبری و سیوطی و ثعلبی در روایت منقول از پیامبر اکرم (ص) ذیل سوره إسرا است [که در قسمت 65 روایت را کامل نقل و بررسی کردیم، بنگرید به اینجا] و رازی آن روایت را البته کمی متفاوت نسبت به طبری و سیوطی و ثعلبی نقل میکند. متن کامل آن بدین صورت میباشد:

کوروش نامه (64): عیون الأنباء

بسم الله الرحمن الرحیم

 

در این قسمت میخواهیم کوروش دوم هخامنشی را در کتاب «عیون الأنباء فی طبقات الأطباء» از «موفق‌ الدین ابوالعباس احمد بن قاسم سعدى خزرجى» معروف به «ابن ابى اُصَیْبِعه» متعلق به قرن هفتم هجری قمری بررسی کنیم [تا زمان انتشار این پست ندیدم جایی کوروش دوم را در این کتاب بررسی کنند و بنظر میرسد به لطف خداوند بنده برای اولین بار این کار را انجام میدهم]. در این کتاب اشاره ای خیلی مختصر به کوروش و کمبوجیه دوم شده و در آن میخوانیم:

کوروش نامه (63): تفسیر طبری - تفسیر ثعلبی - الدر المنثور

بسم الله الرحمن الرحیم

 

در این قسمت میخواهیم کوروش را در سه کتاب «جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر طبری)» [قرن سوم هجری قمری]، «الکشف والبیان عن تفسیر القرآن (تفسیر ثعلبی)» [قرن پنجم هجری قمری] و «الدرّ المنثور فى التفسیر بالمأثور» [قرن دهم هجری قمری] بررسی کنیم. کوروش در هر سه این تفاسیر فقط در یک روایت دیده میشود که این روایت هم از نظر سندی و هم از نظر محتوایی بشدت محل خدشه است.

در جلد هفدهم صفحه 358 تفسیر طبری یعنی جامع البیان، روایتی از پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) نقل میشود که در آن «کورس» نامی را مشاهده میکنیم. متن کامل روایت بدین شکل است:

حدثنا عصام بن رواد بن الجراح، قال: ثنا أبی، قال: ثنا سفیان بن سعید الثوری، قال: ثنا منصور بن المعتمر، عن ربعی بن حراش، قال: سمعت حُذیفة بن الیمان یقول: قال رسول الله صلى الله علیه وسلم: "إِنَّ بنِی إسْرَائِیلَ لَمَّا اعْتَدَوْا وَعَلَوْا، وقَتَلُوا الأنْبِیَاءَ، بَعَثَ الله عَلَیْهِمْ مَلِکَ فَارِسَ بُخْتَنَصَّر، وکانَ الله مَلَّکَهُ سَبْعَ مِئَة سَنةٍ، فسارِ إِلَیْهمْ حتى دَخَلَ بَیْتَ المَقْدِسِ فَحاصَرَهَا وَفَتَحَها، وَقَتَلَ عَلى دَمِ زَکَرِیَّا سَبْعینَ ألْفا، ثُمَّ سَبَى أهْلَها وبَنِی الأنْبِیاء، وَسَلَبَ حُلیَّ بَیْتِ المَقْدِسِ، وَاسْتَخْرَجَ مِنْها سَبْعِینَ ألْفا وَمِئَةَ ألْفِ عَجَلَةٍ مِنْ حُلَیٍّ حتى أوْرَدَهُ بابِلَ، قال حُذیفة: فقلت: یا رسول الله لقد کان بیت المقدس عظیما عند الله؟ قال: أجَلْ بَناهُ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ مِنْ ذَهَبٍ وَدُرّ وَیاقُوتٍ وَزَبَرْجَدٍ، وکانَ بَلاطُه بَلاطَةً مِنْ ذَهَب وَبَلاطَةً منْ فِضَّةٍ، وعُمُدُهُ ذَهَبا، أعْطاهُ الله ذلک، وسَخَّرَ لَهُ الشَّیاطینَ یأْتُونَهُ بِهذِهِ الأشْیاءِ فِی طَرْفَةِ عَیْنٍ، فَسارَ بُخْتَنَصَّر بهذِه الأشْیاءِ حتى نزلَ بِها بابِلَ، فَأقامَ بَنُوا إسْرَائِیلَ فی یَدَیهِ مِئَةَ سَنَةٍ تُعَذّبُهُمُ المَجُوسُ وأبْناءُ المَجُوسِ، فیهمُ الأنْبِیاءُ وأبْناءُ الأنْبِیاء، ثُمَّ إِنَّ الله رَحمَهُمْ، فأوْحَى إلى مَلِک مِنْ مُلُوکِ فارِس یُقالُ لَهُ کُورَسُ، وکانَ مُؤْمِنا، أَنْ سِرْ إلى بَقایا بَنِی إِسْرَائِیلَ حتى تَسْتَنْقذَهُمْ، فَسارَ کُورَسُ بِبَنِی إسْرَائِیلَ وحُلیِّ بَیْتِ المَقْدِسِ حتى رَدَّهُ إِلَیْهِ، فَأقامَ بَنُو إسْرَائِیلَ مُطِیعینَ لله مِئَةَ سَنَةٍ، ثُمَّ إِنَّهُمْ عادُوا فی المعَاصِی، فَسَلَّطَ الله عَلَیْهِمْ ابْطیانْحُوسَ فَغَزَا بأبْناءِ مَنْ غَزَا مَعَ بُخْتَنَصَّر، فَغَزَا بَنِی إسْرَائِیلَ حتى أتاهُمْ بَیْتَ المَقْدِسِ، فَسَبى أهْلَها، وأحْرَقَ بَیْتَ المَقْدِسِ، وَقَالَ لَهُمْ: یا بَنِی إسْرَائِیلَ إنْ عُدْتُمْ فِی المعَاصِی عُدْنا عَلَیْکُمْ بالسِّباءِ، فَعادُوا فِی المعَاصِی، فَسَیَّر الله عَلَیْهِمُ السِّباء الثَّالِثَ مَلِکَ رُومیَّةَ، یُقالُ لَهُ قاقِسُ بْنُ إسْبایُوس، فَغَزَاهُم فِی البَرّ والبَحْرِ، فَسَباهُمْ وَسَبى حُلِیّ بَیْتِ المَقْدِسِ، وأحْرَقَ بَیْتَ المَقْدِسِ بالنِّیرَانِ، فقال رسول الله صلى الله علیه وسلم: هذَا مِنْ صَنْعَةِ حُلِیّ بَیْتِ المَقْدِسِ، ویَرُدُّهُ المَهْدِیُّ إِلَى بَیْتِ المَقْدِسِ، وَهُوَ ألْفُ سَفِینَةٍ وسَبْعُ مِئَةِ سَفِینَةٍ، یُرْسَى بِها عَلى یافا حتى تُنْقَلَ إلى بَیْتَ المَقْدِسِ، وبِها یَجْمَعُ الله الأوَّلِینَ والآخِرِینَ".

معنی نام کوروش

بسم الله الرحمن الرحیم

 

پیرامون ریشه و معنی نام کوروش امروزه بحث بسیار است و از ریشه های یونانی و عیلامی و بابلی و... تا معنای تحقیر کننده دشمن و خورشید و... را برایش مطرح میکنند و هریک موافقان و مخالفان خود را دارد. یکی از اسناد سخنان کتزیاس در اینباره است که بر اساس آن معنی نام کوروش مرتبط با خورشید میتواند باشد:

اشتباه حسن پیرنیا در نقل قول از هرودوت

بسم الله الرحمن الرحیم

 

پرده اول) حسن پیرنیا نویسنده معروف حوزه تاریخ ایران باستان در کتاب تاریخ ایران باستان خود به نقل از هرودوت سالهای پادشاهی کوروش هخامنشی را 28 سال بیان میکند:

بلوف گزنفون به روایت پیر بریان

بسم الله الرحمن الرحیم

 

آنچنان که در گفته های پروفسور پیر بریان مشهود است گزنفون در مبحث فتوحات کوروش دوم هخامنشی گزافه گویی کرده و به دلخواه خود مناطقی را تحت سیطره کوروش دوم بیان کرده که نمیتوانسته زیر نظر وی باشند. بنظر میرسد این مقوله مرتبط با همان بحث بهره داستانی بردن از کوروش در نظر گزنفون بوده باشد که طبیعتاً به میزان اعتبار اثر وی یعنی سیروپدیا از لحاظ سند تاریخی بودن لطمه میزند.

مشروح سخنان بریان در اینباره:

راستی آزمایی تواریخ هرودوت (5): سالهای پادشاهی کوروش دوم

بسم الله الرحمن الرحیم

 

هرودوت تنها مورخ عهد باستان است که سالهای پادشاهی کوروش دوم هخامنشی را منطبق بر اسناد بابلی و تاریخ نگاری مورد قبول دانشمندان عنوان کرده است، خانم پروفسور آملی کورت در اینباره میگوید:

کوروش و ذوالقرنین

بسم الله الرحمن الرحیم

 

بررسی انطباقی کوروش و ذوالقرنین

 

دریافت متن از اینجا

 

این متن را حدود یک سال و نیم پیش نوشتم و بنا بود در جایی منتشر شود که خب نشد و تصمیم بر آن شد اینجا منتشرش بکنم.

کوروش نامه (61): علیرضا شهبازی و افسانه اسارت یهودیان در بابل

بسم الله الرحمن الرحیم

افسانه اسارت یهودیان در بابل از زبان پروفسور علیرضا شاهپور شهبازی

کوروش نامه (60): بندهش

بسم الله الرحمن الرحیم

 

در این قسمت میخواهم کوروش دوم هخامنشی را در یکی از کتب معتبر زرتشتیان یعنی بُندَهش [یا بندهشن، تألیف در قرن سوم هجری قمری] که تاریخ ایران را از ابتدای خلقت تا پس از فتح آن بوسیله اعراب بیان کرده، بررسی کنم. در این کتاب میخوانیم:

دو شباهت میان کیخسرو شاهنامه با اساطیر هندی

بسم الله الرحمن الرحیم

 

دکتر بهمن سرکاراتی در یکی از مقالات خود به نقل از یکی از پژوهش های جیمس دارمستتر به دو مورد از شباهت های کیخسرو شاهنامه در ماجرای جنگ با افراسیاب با مهابهاراتا [سروده های حماسی مربوط به قرون پنج و شش پیش از میلاد به زبان سانسکریت] اشاره میکند: